YouTube

Również na YouTube znajdziemy ciekawe filmiki związane z gwarą śląską. Zamieszczam linka do jednego z nich.https://www.youtube.com/watch?v=a50Z2oSthY0

Słowniczek gwary śląskiej

Słowniczek

A
ancug - garnitur
antryj - przedpokój
aszynbecher - popielniczka

B
babrok - brudas
bajs - kęs
bajtel - dziecko
bajzel - nieporządek
bal, bala - piłka
bana - kolej
banhof - dworzec kolejowy
bas - brzuch

bigel - wieszak na ubrania
biglować - prasować
biksa - puszka
binder - krawat
bolok - siniak
byfij - kredens

C
cera - córka
chachor - łobuz
ciarach - brudas
cug - pociąg
cyganić - kłamać

D
deka - koc
deklik - wieczko, pokrywka
dylówka - podłoga
dziołcha - dziewczyna

E
elefant - słoń
elektrykorz - elektryk
erbnąć - dostać

F
fach - zawód
familok - dom wielorodzinny
fana - chorągiew
fara - probostwo
feszter - leśniczy
farorz - proboszcz
flaszka - butelka
fliger - samolot

G
galoty - spodnie
gańba - wstyd
gardiny - firanki
geltag - wypłata
gizd - łobuz
godać  - mówić
gruba - kopalnia
gywera - karabin

H
haja - awantura
hazok - zając
hyrlać - kaszleć

I
inkszy - inny
izba - pokój

J
jakla - bluza, żakiet
jodło - jedzenie

K
kamela - wielbłąd
kamrat - kolega
kapelonek - wikary
kara - taczka
kecka - spódnica
klopsztanga - trzepak
knefel - guzik
kokot - kogut
kyjza - ser

L
larmo - hałas
leżanka - tapczan
libsta - narzeczona

Ł
łazić - chodzić
łonaczyć - robić coś

M
majs - kukurydza
miech - worek
mota - ćma
mycka - czapka

N
nachtop - nocnik
nudle - makaron
nupel - smoczek

O
oma - babcia
opa - dziadek

P
pana - dziura w oponie
parfin - perfum
pucować - czyścić
pyrtek - maluch

R
rachować  - liczyć
rajza - podróż
rzykać - modlić się

S
siyń - korytarz
strom - drzewo
synek - chłopiec
szaket - marynarka
szalter - załącznik prądu
szlojder - proca
szychta - dniówka

T
tanksztela - stacja benzynowa
taszka - torebka
tomata - pomidor
topek - nocnik

U
uja, ujek - wujek
uwarzić - ugotować

W
wadzić sie - kłócić się
wic - żart
wiyrch - góra
woszt - kiełbasa
wyro - łóżko

Z, Ż
zandale - sandały
zegroda - ogród
zesel - fotel
zogowek - poduszka
zopaska - fartuch
żymła - bułka

Fraszki po śląsku

      Jan Kochanowski z Czarnolasu (1530-1584) to największa indywidualność polskiego renesansu i całej Słowiańszczyzny. Człowiek wszechstronnie wykształcony na uniwersytetach w Krakowie i Padwie. Swoją wybitną poezją wywarł niezwykły wpływ na kształt ówczesnej oraz współczesnej polszczyzny. Napisał m.in. Odprawę posłów greckich, Treny, liczne pieśni, fraszki, a także przetłumaczył 150 psalmów "Dawidowych". Do najbardziej znanych utworów Kochanowskiego należą dwie fraszki: Na lipę i Na zdrowie. 

     Przedstawiam dwie fraszki Jana Kochanowskiego przetłumaczone przez Marka Szołtyska. Tłumaczenie na podstawie książki: Marek Szołtysek, Polacy nie gęsi, Rybnik 2002, s. 21.

Fraszki Jana ze "Czornego Lasa"

Na lipę

W hyc pod moimi liściami dychnąć se możesz.

Prosza, siednij se tukej, witom cie: Szczynść Boże!

Bo choć słoneczko gynał ze nieba blynduje,

To się na moich liściach ukrop tyn sztopuje.

Tukej dycki fajnisty wiaterek zawiywo,

A we liściach szpok albo słowik piyknie śpiywo.

Powoniej tyż moje kwiotki. To z nich spijają

Pszczoły, kere potym złociutki miód dowają.

Legnij se tu ku mie! Niych listek mój opowiy

Ci jako bojka, cobyś lepij społ na zdrowie.

Widzisz tera, wiela poradza dać uciechy,

Choć niy rosną na mie jabka ani łorzechy.

"Na zdrowie"

Wiysz co ci powiym?

Szanuj se zdrowie!

Dej pozór na nie!

Dyć chorowanie

To nic dobrego

Ani piyknego.

Ale dopiyro,

Jak legniesz w wyro,

Jak niymoc łapniesz,

Wtedy sie kapniesz,

Na samym sobie

Jak wonio zdrowie!

Jeszcze ci powiym,

Byś se ze zdrowiym

Ni robioł błoznów,

Bo takich osłów,

Co kurzą, piją,

Bele jak żyją,

Trefić mogecie

Fol na tym świecie!

Dyć przeca wiycie:

Niy łodkupicie

Psutego gupotą

Zdrowio - za złoto!

Śląski dialekt

Wg językoznawcy prof. Alfreda Zaręby (autora Atlasu językowego Śląska) na Górnym Śląsku można wyodrębnić m.in. następujące dialekty:


• dialekty centralne obejmujące powiaty pyskowicki, rybnicki, mikołowski;

• dialekty pogranicza śląsko-małopolskiego obejmujące Katowice, Mysłowice, Tychy, powiat pszczyński;

• dialekty pogranicza gliwicko-opolskiego obejmujące powiat tarnogórski i lubliniecki;

• dialekty północne obejmujące powiat raciborski na zachód od Odry;

• dialekty laskie obejmujące okolice Pietrowic Wielkich, Krzanowic (pd-zach fragment powiatu raciborskiego);

• dialekt Kobylorzy obejmujący teren Strzelec Opolskich, Kamienia Śląskiego i Kotlarni;

• dialekt namysłowski na wschód od Namysłowa (bez rejonu miasta);

• dialekt sycowski na wschód od Sycowa (bez samego miasta);

• gwary Krysioków w okolicach Opola.

Stroje

Strój Dolnego i Górnego Śląska

Herby

Herb Górnego Śląska

 Herb Dolnego Śląska

Śląsk

Kilka słów o pochodzeniu nazwy Śląsk!


Słowo Śląsk pochodzi od nazwy plemienia Ślężan, którą badacze wiążą z nazwą rzeki lub góry Ślęża. (Na podstawie Słownika etymologicznego nazw geograficznych Polski prof. Marii Malec, przygotowywanego do druku w PWN).
— Mirosław Bańko


Śląsk (pierwotnie Śląsko), jak i nazwy z tematem Ślęż-, Śląz- są związane z nazwą rzeczną Ślęza, od niej pochodzi późniejsza nazwa plemienia i regionu. Nazwę Ślęza można łączyć z prasłowiańskim *slęg- `wilgoć' i gwarowym ślęgnąć `przesiąknąć wilgocią'. Nazwę Śląsk utworzono prasłowiańskim przyrostkiem *-Ьsko [znak Ь reprezentuje prasłowiańską półsamogłoskę, tzw. jer miękki - Red.]. Taki przyrostek znajdujemy w wielu nazwach miejscowych, np. Mińsk, Brzesk(o) itp.
— Aleksandra Cieślikowa, prof., IJP PAN, Kraków.